Ruimte voor voetgangers

Rob Methorst

Waarom houdt het onderwerp je zo bezig?

Rob:’ Lopen en wandelen zijn zo gewoon en schijnbaar vanzelfsprekend dat er weinig aandacht voor is. Veel mensen denken: hoe moeilijk kan het zijn? De werkelijkheid is dat het onderwerp veel complexer is dan de meeste mensen, en beleidsmensen in het bijzonder, denken. Beleid wordt in het algemeen gemaakt door uit te gaan van eigen behoeften of ‘het gemiddelde’. Als je uitgaat van de gemiddelde mens, dan zet je de helft van de bevolking op achterstand. Daarnaast is beleid dat grotendeels ingegeven wordt door kosten, kosten-baten-verhouding, korte termijn economische consequenties een slechte voedingsbodem voor effectief en ook rechtvaardig voetgangersbeleid. Omdat het grotendeels voorbijgaat aan sociale consequenties of die zelfs ontkent.’

Wat zou er moeten veranderen volgens jou?

 ‘De voetganger moet weer een volwaardige ruimtegebruiker en verkeersdeelnemer worden, geen sluitpost maar het uitgangspunt. Voetgangers, lopen en verblijven in de openbare ruimte moeten veel zichtbaarder worden. Letterlijk en figuurlijk in onderzoek, cijfers, statistiek en in beleidsnota’s. Op straat moet de voetganger de ruimte krijgen die hij of zij nodig heeft en verdient. Het STOP-principe moet volgordelijk richtinggevend zijn (stappen > trappen > openbaar vervoer > personenauto en e-fiets),’ vertelt Rob.

Wat onderzoek je in je promotieonderzoek?

Rob:’ Mijn promotieonderzoek is een verkenning van wat ik tijdens mijn loopbaan heb geleerd over voetgangers(beleid). Het onderzoek werd ingegeven door een aantal vooronderstellingen. Een: er is gebrekkige kennis over factoren die lopen en verblijven beïnvloeden. Op twee: het profiel van de meerderheid van de bevolking komt niet overeen met het profiel van een gemiddelde voetganger. Nummer drie: er is gebrekkige kennis van de werkelijke toestand met betrekking tot lopen en verblijven. En tenslotte: het beleidsveld is niet voldoende toegerust om voetgangersproblemen aan te pakken. Het proefschrift verkent hoe het systeem voor voetgangers werkt en uitpakt en welke stappen autoriteiten kunnen zetten om de condities fundamenteel te verbeteren. Het schetst een effectieve en rechtvaardige aanpak en daarbij wordt het domein opnieuw gestructureerd en beschreven.’

Tien tips van Rob voor gemeenten

1. Stel een voetgangerscoördinator aan

Regel een ‘motor’ voor het beleid en de activiteiten, geef deze scholingsmogelijkheden, een substantieel budget, bevoegdheden en zichtbaarheid. Bij kleine gemeenten kan het verstandig zijn om dat samen met buurgemeenten te doen.

2. Verzamel gegevens over lopen en verblijven

Verborgenheid is het kernprobleem rond voetgangers. Gemeenten hebben nauwelijks cijfers over voetgangers (tellingen, ongevallen en economische meerwaarde), maar landelijke ongevallen cijfers zijn ronduit alarmerend. Landelijke kencijfers kunnen vaak omgerekend worden naar lokale cijfers.

3. Organiseer met regelmaat interne workshops over voetgangers

Kennis moet worden gedeeld en intern verspreid. Enerzijds om bewustzijn van problemen en betrokkenheid te genereren en te bevestigen, anderzijds om vakmanschap en beleidseffectiviteit te bevorderen. Vraag zo nodig steun hiervoor.

4. Stel een Voetgangersplan op voor de gehele gemeente

Lees voor inspiratie het Voetgangersmanifest (Charter for Walking) en onderteken het. Daarnaast zijn het Voetgangersplan gemeente Utrecht en van Rotterdam prima voorbeelden.

5. Geef prioriteit aan voetgangerskwaliteit rond concentraties van ouderen en kinderen

Routes naar en van winkelcentra, ov-haltes, gezondheidsvoorzieningen, aanleunwoningen, scholen en speelgelegenheden verdienen voorrangsbehandeling.

6. Check voetgangersvriendelijkheid van de gemeente

Toets het voetgangersnetwerk op de 6C’s (C’s uit het Engels: zie “Lopen Loont” van CROW): verbondenheid, geschiktheid, aantrekkelijkheid, comfort, leefbaarheid, verkeersveiligheid.

7. Wijkteam-informatie als management-informatie

Wijkteams zijn de oren en ogen van de gemeente voor concrete voetgangersproblemen. Gebruik hun kennis over ‘lopende zaken’ voor beleidsontwikkeling.

8. Structureer beheer en onderhoud voetgangersvoorzieningen

Beperking van de vrije doorgang en valongevallen zijn grote voetgangersproblemen. Stoepparkeren (auto, fiets), obstakels en overhangend groen maken stoepen onbruikbaar. Verreweg de meeste voetgangers raken gewond door valpartijen door slecht plaveisel: de slachtoffers zijn vooral ouderen. Maak ‘onderhoud’ intern en extern zichtbaar en meer interactief. Een piepsysteem is onvoldoende. Denk aan proactief onderhoud op basis van periodiek schouwen.

9. Stel een oversteekbeleid vast

Na vallen op de stoep of op straat zijn oversteekongevallen de meest voorkomende voetgangersongevallen. Belangrijkste factoren bij oversteekongevallen zijn: functionaliteit van de oversteek (op een voetgangersroute, hoeveelheid verkeer en voetgangers), feitelijke snelheden van rijdend verkeer, de wederzijdse zichtbaarheid (plekmarkering, zichthoek en contrast), oversteeklengte (niet meer dan twee rijstroken) en oversteken zonder hoogteverschillen.

10. Zet stakeholders en samenwerkingsverbanden Voetganger op

Samenwerkingsverbanden zijn een goede leerschool en motivatiebron en leveren duurzame kennis op. Denk aan een gemeentelijk voetgangersplatform en aan intergemeentelijke samenwerking (gezamenlijke Voetgangers-unit, kopgroep van gemeenten voor verbeterd beheer en onderhoud – vraag hiervoor projectondersteuning bij het Rijk).

Bron: Brand Matters Creatives & Paulien van de Kamp

Sinds zijn pensionering in 2015 was Rob Methorst als gastonderzoeker voetgangersveiligheid verbonden aan SWOV, waar hij werkte aan zijn proefschrift over voetgangersbeleid. Hij is secretaris van MENSenSTRAAT en was voorzitter en trekker van het Europese project COST358 Pedestrians’ Quality Needs (2005-2010), voorzitter van de CROW werkgroep ‘Lopen Loont’ (2014) en opvolger ‘Ontwerpwijzer Voetgangers’ (2023).